Czym jest testament allograficzny? Alternatywa dla testamentu notarialnego

Testament allograficzny, zwany również urzędowym, to jedna z form testamentu przewidzianych przez polskie prawo spadkowe. Jest to oświadczenie ostatniej woli spadkodawcy, które – w przeciwieństwie do testamentu notarialnego – nie wymaga obecności notariusza. Zamiast tego, jest sporządzane w obecności upoważnionego urzędnika oraz dwóch świadków. Stanowi to alternatywę dla osób, dla których dostęp do notariusza jest utrudniony lub koszt sporządzenia testamentu notarialnego jest barierą.

Testament allograficzny jest definiowany w art. 951 Kodeksu Cywilnego. Zgodnie z tym przepisem spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie w obecności urzędnika i dwóch świadków. Urzędnik następnie spisuje to oświadczenie w protokole, który jest odczytywany spadkodawcy. Po akceptacji treści, protokół jest podpisywany przez spadkodawcę, urzędnika i świadków.

Kto może sporządzić testament allograficzny? Ograniczenia i wymogi

Nie każdy może sporządzić testament allograficzny. Kluczowym warunkiem jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych. Oznacza to, że:

• Osoby małoletnie nie mogą sporządzić testamentu allograficznego. W ich imieniu, co do zasady, działają przedstawiciele ustawowi (rodzice lub opiekunowie), ale nie mogą oni sporządzić testamentu w imieniu dziecka.
• Osoby ubezwłasnowolnione, czy to całkowicie, czy częściowo, również nie mają możliwości sporządzenia testamentu allograficznego. Ubezwłasnowolnienie oznacza brak lub ograniczenie zdolności do samodzielnego podejmowania decyzji i zarządzania swoim majątkiem.
• Przepisy wyraźnie wykluczają możliwość sporządzenia testamentu allograficznego przez osoby głuche lub nieme. Wynika to z faktu, że testament ten wymaga ustnego oświadczenia woli spadkodawcy.

Zdolność do czynności prawnych jest więc fundamentalnym wymogiem. Ponadto, istotne jest, aby spadkodawca w momencie sporządzania testamentu był świadomy i działał z rozeznaniem. Oznacza to, że musi rozumieć treść swojego oświadczenia i jego konsekwencje prawne.

Gdzie i w jaki sposób sporządzić testament allograficzny? Protokół i świadkowie

Testament allograficzny najczęściej sporządza się w siedzibie upoważnionego urzędu, najczęściej w Urzędzie Stanu Cywilnego (USC). Jednakże, w wyjątkowych sytuacjach, gdy spadkodawca nie może osobiście stawić się w urzędzie, możliwe jest sporządzenie testamentu w innym miejscu, np. w domu spadkodawcy, szpitalu lub innym miejscu pobytu. W takim przypadku należy skontaktować się z upoważnionym urzędnikiem i uzgodnić możliwość dojazdu.

Kluczowym elementem jest obecność upoważnionego urzędnika. Zgodnie z przepisami, upoważnieni do przyjęcia oświadczenia woli w formie testamentu allograficznego są:

• Wójt
• Burmistrz
• Prezydent miasta
• Starosta
• Marszałek województwa
• Sekretarz powiatu
• Kierownik Urzędu Stanu Cywilnego

Ponadto, konieczna jest obecność dwóch świadków. Świadkowie muszą spełniać określone warunki:

• Muszą być pełnoletni.
• Muszą posiadać pełną zdolność do czynności prawnych.
• Nie mogą być osobami, które dziedziczą z testamentu (ani ich bliscy krewni).
• Nie mogą być pracownikami urzędu, w którym sporządzany jest testament.
• Muszą rozumieć język, w którym sporządzany jest testament.

Protokół sporządzony przez urzędnika jest dokumentem kluczowym. Powinien zawierać:

• Datę i miejsce sporządzenia testamentu.
• Dane spadkodawcy (imię, nazwisko, adres, PESEL).
• Dane urzędnika (imię, nazwisko, stanowisko).
• Dane świadków (imię, nazwisko, adres).
• Treść oświadczenia woli spadkodawcy, spisana dokładnie tak, jak została wypowiedziana.
• Oświadczenie urzędnika o odczytaniu protokołu spadkodawcy i jego akceptacji.
• Podpisy spadkodawcy, urzędnika i świadków.

Brak któregokolwiek z tych elementów, a zwłaszcza brak podpisów, może skutkować nieważnością testamentu.

Rola świadków i urzędnika w testamencie allograficznym

Świadkowie i urzędnik pełnią kluczowe role w procesie sporządzania testamentu allograficznego. Ich obecność i działania zapewniają, że testament jest sporządzony zgodnie z prawem i odzwierciedla prawdziwą wolę spadkodawcy.

Rola świadków:

• Potwierdzenie tożsamości spadkodawcy: Świadkowie potwierdzają, że osoba oświadczająca wolę jest faktycznie spadkodawcą.
• Potwierdzenie świadomości i dobrowolności oświadczenia: Świadkowie poświadczają, że spadkodawca jest w pełni świadomy tego, co robi i że oświadcza swoją wolę dobrowolnie, bez przymusu lub nacisku.
• Potwierdzenie treści oświadczenia: Świadkowie poświadczają, że treść spisana w protokole odpowiada temu, co spadkodawca faktycznie oświadczył.
• Podpisanie protokołu: Podpisując protokół, świadkowie formalnie potwierdzają swoją obecność i rolę w procesie sporządzania testamentu.

Rola urzędnika:

• Potwierdzenie tożsamości spadkodawcy i świadków: Urzędnik weryfikuje tożsamość wszystkich obecnych osób.
• Spisanie oświadczenia woli: Urzędnik spisuje oświadczenie woli spadkodawcy dokładnie tak, jak zostało ono wypowiedziane.
• Odczytanie protokołu: Urzędnik odczytuje protokół spadkodawcy, aby upewnić się, że treść jest zgodna z jego wolą.
• Potwierdzenie akceptacji treści: Urzędnik potwierdza w protokole, że spadkodawca zaakceptował treść protokołu.
• Podpisanie protokołu: Podpisując protokół, urzędnik formalnie potwierdza swoją rolę i prawidłowy przebieg procesu sporządzania testamentu.
• Czuwanie nad zgodnością z prawem: Urzędnik ma obowiązek czuwać nad tym, aby proces sporządzania testamentu był zgodny z obowiązującymi przepisami prawa.

Współpraca świadków i urzędnika jest niezbędna, aby testament allograficzny był ważny i skuteczny.

Nieważność testamentu allograficznego: Kiedy testament traci moc?

Testament allograficzny może zostać uznany za nieważny w przypadku niespełnienia określonych wymogów prawnych. Najczęstsze przyczyny nieważności to:

• Brak upoważnionego urzędnika: Jeśli testament został sporządzony bez obecności upoważnionego urzędnika, jest nieważny.
• Brak świadków lub niespełnienie przez nich wymogów: Jeśli testament został sporządzony bez obecności dwóch świadków lub jeśli świadkowie nie spełniali wymaganych warunków (np. byli niepełnoletni, ubezwłasnowolnieni, dziedziczyli z testamentu), testament jest nieważny.
• Brak protokołu lub jego niekompletność: Jeśli nie sporządzono protokołu z oświadczenia woli spadkodawcy lub jeśli protokół jest niekompletny (np. brakuje daty, podpisu, treści oświadczenia), testament jest nieważny.
• Wady oświadczenia woli spadkodawcy: Jeśli oświadczenie woli spadkodawcy zostało złożone pod wpływem błędu, groźby lub przymusu, testament może zostać unieważniony.
• Brak zdolności do czynności prawnych spadkodawcy: Jeśli spadkodawca w momencie sporządzania testamentu nie posiadał zdolności do czynności prawnych (np. był ubezwłasnowolniony), testament jest nieważny.
• Niezgodność z prawem: Jeśli treść testamentu jest niezgodna z prawem (np. narusza przepisy o zachowku), testament może zostać unieważniony.

W przypadku uznania testamentu allograficznego za nieważny, zastosowanie mają zasady dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że majątek spadkowy zostanie podzielony pomiędzy spadkobierców ustawowych zgodnie z przepisami Kodeksu Cywilnego. Warto więc zadbać o to, aby testament allograficzny był sporządzony prawidłowo, zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby uniknąć potencjalnych problemów i sporów po śmierci spadkodawcy.

Koszty testamentu allograficznego vs. testament notarialny

Jedną z głównych zalet testamentu allograficznego jest jego niższy koszt w porównaniu z testamentem notarialnym. Opłaty związane ze sporządzeniem testamentu allograficznego są zazwyczaj minimalne i ograniczają się do opłaty skarbowej za sporządzenie protokołu. Obecnie (2025 rok) opłata skarbowa za sporządzenie protokołu testamentu allograficznego wynosi 22 złote.

W przypadku testamentu notarialnego koszty są znacznie wyższe. Notariusz pobiera wynagrodzenie za sporządzenie aktu notarialnego, które jest regulowane przez Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Stawki te zależą od wartości majątku spadkowego i mogą wynosić od kilkudziesięciu do nawet kilku tysięcy złotych. Przykładowo:

• Dla majątku o wartości do 3 000 zł – taksa notarialna wynosi 100 zł.
• Dla majątku o wartości od 3 000 zł do 10 000 zł – taksa notarialna wynosi 100 zł + 3% od nadwyżki powyżej 3 000 zł.
• Dla majątku o wartości od 10 000 zł do 30 000 zł – taksa notarialna wynosi 310 zł + 2% od nadwyżki powyżej 10 000 zł.
• Dla majątku o wartości powyżej 30 000 zł – taksa notarialna jest jeszcze wyższa.

Ponadto, w przypadku testamentu notarialnego należy również uwzględnić koszty związane z wypisami aktu notarialnego, które są niezbędne do przeprowadzenia postępowania spadkowego.

Niższy koszt testamentu allograficznego czyni go atrakcyjną opcją dla osób z ograniczonym budżetem, które chcą zabezpieczyć swoją ostatnią wolę.

Testament allograficzny w praktyce: Przykłady i statystyki

Testament allograficzny, mimo swojej prostoty, znajduje praktyczne zastosowanie w różnych sytuacjach życiowych. Często wykorzystywany jest przez osoby starsze, dla których wizyta u notariusza jest utrudniona z powodu problemów zdrowotnych lub ograniczonej mobilności. W takich przypadkach urzędnik może przyjechać do domu spadkodawcy i sporządzić testament w jego obecności.

Przykładem może być sytuacja, w której osoba starsza, przebywająca w domu opieki, chce uregulować kwestie spadkowe przed śmiercią. Zamiast transportować ją do kancelarii notarialnej, można zorganizować wizytę urzędnika w domu opieki i sporządzić testament allograficzny w obecności świadków.

Innym przykładem jest sytuacja nagła, w której spadkodawca znajduje się w szpitalu i chce szybko uregulować kwestie spadkowe. Testament allograficzny pozwala na sporządzenie testamentu w krótkim czasie, bez konieczności oczekiwania na wizytę notariusza.

Niestety, dokładne statystyki dotyczące liczby sporządzanych testamentów allograficznych w Polsce są trudne do uzyskania. Urzędy Stanu Cywilnego nie prowadzą centralnej ewidencji tego rodzaju testamentów. Niemniej jednak, z informacji uzyskanych od pracowników USC wynika, że testament allograficzny jest nadal stosunkowo popularną formą testamentu, zwłaszcza wśród osób starszych i mniej zamożnych.

Warto również zauważyć, że testament allograficzny może być kwestionowany w sądzie częściej niż testament notarialny, ze względu na mniejszą pewność prawną. Dlatego tak ważne jest, aby sporządzać testament allograficzny zgodnie z obowiązującymi przepisami, aby uniknąć potencjalnych problemów i sporów po śmierci spadkodawcy.