Wprowadzenie: Fenomen Antystresowych Kolorowanek dla Dorosłych

W świecie zdominowanym przez cyfrowy szum, ciągły pośpiech i nieustające wymagania, poszukiwanie oazy spokoju stało się dla wielu priorytetem. Paradoksalnie, jednym z najskuteczniejszych sposobów na odnalezienie wewnętrznej równowagi okazała się być aktywność, która jeszcze niedawno kojarzona była wyłącznie z dzieciństwem: kolorowanie. Antystresowe kolorowanki dla dorosłych, które zyskały status globalnego fenomenu w połowie drugiej dekady XXI wieku, nie są jedynie przelotną modą. Stanowią one świadomą odpowiedź na rosnący poziom stresu i potrzebę odłączenia się od ekranów, oferując prostą, a zarazem niezwykle skuteczną metodę relaksacji, rozwoju kreatywności oraz wsparcia zdrowia psychicznego. Ich popularność rosła w zawrotnym tempie – według danych Nielsen BookScan, w samym 2015 roku w Stanach Zjednoczonych sprzedano ponad 12 milionów egzemplarzy kolorowanek dla dorosłych, co stanowiło ogromny skok w porównaniu do zaledwie miliona w roku poprzednim. To nie był przypadek, lecz symptom głębszej potrzeby. Artykuł ten zagłębi się w świat antystresowych kolorowanek, odkrywając ich naukowe podstawy, różnorodne korzyści, praktyczne aspekty oraz podpowiadając, jak w pełni wykorzystać ich potencjał w codziennym życiu.

Naukowe Podstawy Relaksacji: Jak Kolorowanie Wpływa na Nasz Mózg i Umysł

Z pozoru prosta czynność wypełniania konturów kolorem, w rzeczywistości uruchamia złożone procesy w naszym mózgu, prowadząc do stanu głębokiego relaksu i odprężenia. Naukowcy i terapeuci od dawna badają wpływ sztuki na psychikę, a kolorowanie wpisuje się w ten nurt jako forma przystępnej i niewymagającej specjalistycznej wiedzy „sztukoterapii”.

Aktywacja fal alfa i stan „flow”

Kiedy skupiamy się na precyzyjnym kolorowaniu, nasza uwaga jest w pełni zaangażowana w bieżącą chwilę. To odciąga umysł od natłoku myśli, zmartwień i planowania przyszłości, czyli od typowych wzorców myślowych związanych ze stresem. Badania w dziedzinie neurofizjologii wykazują, że podczas takich czynności, jak kolorowanie, mózg zaczyna generować więcej fal alfa. Te fale mózgowe, o częstotliwości 8-12 Hz, są charakterystyczne dla stanów relaksu, spokoju, medytacji, a także lekkiej senności. Odpowiadają one za zmniejszenie aktywności w czołowym płacie mózgu, co prowadzi do wyciszenia wewnętrznego dialogu i obniżenia poziomu kortyzolu, hormonu stresu.

Co więcej, kolorowanie sprzyja osiągnięciu tzw. stanu „flow” (przepływu), koncepcji opracowanej przez psychologa Mihaly’ego Csikszentmihalyi’ego. Jest to stan pełnego zaangażowania i pochłonięcia aktywnością, w której czas wydaje się płynąć inaczej, a wszystkie zmartwienia znikają. Zadanie jest wystarczająco wymagające, by utrzymać uwagę, ale nie na tyle trudne, by powodować frustrację. Kolorowanie idealnie spełnia te kryteria, oferując optymalny balans między wyzwaniem a umiejętnościami, co jest kluczowe dla wejścia w stan przepływu.

Redukcja aktywacji ciała migdałowatego

Ciało migdałowate (amygdala) to obszar w mózgu odpowiedzialny za przetwarzanie emocji, zwłaszcza lęku i strachu. W chronicznym stresie ciało migdałowate jest nadmiernie aktywne. Podczas kolorowania, skupienie na wzorach i rytmiczne ruchy ręki mają działanie kojące na układ nerwowy. To pomaga zredukować aktywację ciała migdałowatego, co w efekcie obniża ogólny poziom napięcia i poprawia zdolność do regulacji emocji. Można to porównać do łagodnego treningu dla systemu nerwowego, uczącego go powrotu do stanu spokoju.

Regulacja oddechu i odprężenie mięśni

Napięcie psychiczne często manifestuje się w napięciu fizycznym – spłyconym oddechu, zaciśniętych szczękach, spiętych ramionach. Kiedy angażujemy się w spokojną i skupioną aktywność, taką jak kolorowanie, nasze ciało naturalnie reaguje odprężeniem. Oddech staje się głębszy i bardziej miarowy, co aktywuje przywspółczulny układ nerwowy – odpowiedzialny za stan „odpoczynku i trawienia” (rest and digest). To z kolei prowadzi do rozluźnienia mięśni i obniżenia ciśnienia krwi. Jest to mechanizm sprzężenia zwrotnego: umysł uspokaja ciało, a rozluźnione ciało wysyła sygnały do mózgu, wzmacniając uczucie spokoju.

Kompleksowe Korzyści: Od Redukcji Stresu po Rozwój Kreatywności

Antystresowe kolorowanki oferują znacznie więcej niż chwilę wytchnienia. Ich wpływ na nasze samopoczucie i rozwój jest wielowymiarowy, obejmując zarówno aspekty psychiczne, jak i poznawcze.

Skuteczna Redukcja Stresu i Lęku

To podstawowa, powszechnie uznana korzyść. Kolorowanie działa jak bezpieczny wentyl dla nagromadzonego napięcia. W przeciwieństwie do gier wideo czy mediów społecznościowych, które często stymulują mózg w sposób intensywny i uzależniający, kolorowanie angażuje umysł w sposób spokojny i twórczy. Daje poczucie kontroli nad małym fragmentem świata, co w obliczu chaosu codziennego życia może być niezwykle uwalniające. Osoby zmagające się z chronicznym stresem, a nawet łagodnymi stanami lękowymi, często zgłaszają znaczną poprawę nastroju i zmniejszenie ruminacji (ciągłego rozpamiętywania negatywnych myśli) po sesjach kolorowania. Jest to alternatywa dla pasywnych form relaksu, wymagająca aktywnego, ale nie obciążającego zaangażowania.

Poprawa Koncentracji i Ćwiczenie Uważności (Mindfulness)

W dobie nieustannej stymulacji cyfrowej, nasza zdolność do długotrwałego skupienia uwagi ulega erozji. Kolorowanie jest doskonałym „treningiem mózgu” w zakresie koncentracji. Skupienie na detalach wzoru, wyborze odpowiednich odcieni i precyzji ruchów, wymaga utrzymania uwagi przez dłuższy czas. To ćwiczy naszą zdolność do koncentracji nie tylko podczas kolorowania, ale przenosi się także na inne aspekty życia, poprawiając produktywność w pracy czy efektywność w nauce.

Co więcej, kolorowanie jest praktyką mindfulness w działaniu. Zamiast medytacji w ciszy, która dla niektórych może być trudna do utrzymania, kolorowanie oferuje punkt skupienia wizualnego i manualnego. Uczestnicząc w tej czynności, jesteśmy w pełni obecni w „tu i teraz”, zauważamy kolory, faktury, ruch ręki. To pozwala na oderwanie się od rozpraszających myśli i pełne zanurzenie w doświadczeniu chwili obecnej, co jest esencją uważności.

Rozwój Kreatywności i Ekspresji Artystycznej

Wielu dorosłych, którzy w dzieciństwie rysowali i malowali, porzuciło te aktywności, wierząc, że „nie mają talentu”. Kolorowanki dla dorosłych demistyfikują sztukę. Nie wymagają umiejętności rysowania ani wymyślania wzorów od podstaw. Dają gotowe „płótno”, na którym każdy może stać się artystą. Wybór kolorów, decyzja o cieniowaniu, mieszaniu barw – to wszystko jest aktem twórczym. Pozwala na eksperymentowanie bez presji, rozwijanie zmysłu estetyki, kompozycji i harmonii. Co więcej, kreatywność rozwijana podczas kolorowania może mieć pozytywny wpływ na inne obszary życia, stymulując innowacyjne myślenie i nieszablonowe podejście do problemów.

Poprawa Koordynacji Oko-Ręka i Zdolności Manualnych

Kolorowanie, zwłaszcza skomplikowanych wzorów, wymaga precyzji i kontroli ruchów. Regularne praktykowanie tej czynności wzmacnia koordynację wzrokowo-ruchową oraz doskonali zdolności manualne. Jest to szczególnie korzystne dla osób, które na co dzień wykonują pracę wymagającą precyzji lub dla seniorów jako forma ćwiczenia sprawności manualnej.

Zwiększenie Poczucia Własnej Wartości i Samooceny

Ukończenie nawet jednego, małego wzoru daje poczucie satysfakcji i osiągnięcia. Widząc gotowe, piękne dzieło, które stworzyliśmy własnymi rękami, budujemy pozytywny obraz siebie i wzmacniamy poczucie własnej wartości. Brak presji na „perfekcję” w kolorowaniu oznacza, że każdy ukończony obraz jest sukcesem. To daje bezcenne poczucie kompetencji i radości z twórczości, które często zanika w dorosłym życiu, pełnym oczekiwań i osądów.

Odkryj Swój Styl: Rodzaje Kolorowanek i Ich Unikalne Właściwości

Rynek antystresowych kolorowanek jest niezwykle bogaty i zróżnicowany, oferując wzory dopasowane do każdego gustu i nastroju. Od tradycyjnych motywów po humorystyczne, każdy znajdzie coś dla siebie.

Mandale i ich Terapeutyczny Charakter

Mandale to bez wątpienia jeden z najbardziej rozpoznawalnych i popularnych typów kolorowanek antystresowych. Ich nazwa pochodzi z sanskrytu i oznacza „koło” lub „centrum”. Są to symboliczne, geometryczne wzory, często oparte na okręgu, promieniście rozchodzące się od centralnego punktu. W tradycjach buddyjskich i hinduskich mandale są narzędziami do medytacji, symbolizującymi wszechświat, jedność i harmonię.

Psycholog Carl Jung, pionier psychoanalizy, dostrzegł w mandalach potężne narzędzie do introspekcji i samopoznania. Uważał, że rysowanie lub kolorowanie mandali pomaga w integracji osobowości i dotarciu do nieświadomych treści. Terapeutyczny charakter mandali wynika z ich złożoności i symetrii, które naturalnie przyciągają uwagę i skupienie. Wypełnianie powtarzających się segmentów kolorem działa uspokajająco, wprowadzając umysł w stan medytacyjny. Wybór barw do poszczególnych sekcji mandali staje się formą nielinearnej ekspresji emocji i intuicji. Mandale są idealne dla tych, którzy szukają głębokiego wyciszenia i chcą pracować nad wewnętrzną równowagą.

Kwiaty, Zwierzęta i Dzika Natura

Motywy zaczerpnięte z natury – bujne ogrody, egzotyczne zwierzęta, pejzaże, świat podwodny – to kolejna ogromna kategoria kolorowanek. Ich popularność wynika z wrodzonej ludzkiej potrzeby kontaktu z naturą (tzw. biophilia). Obcowanie z naturą działa kojąco, a kolorowanie jej reprezentacji na papierze może wywoływać podobne, choć subtelniejsze, efekty. Odcienie zieleni i błękitu, z którymi kojarzymy przyrodę, mają potwierdzone działanie relaksujące.

Kolorowanie zwierząt, od majestatycznych lwów po delikatne motyle, pozwala na zabawę teksturami i skomplikowanymi wzorami sierści czy piór. Kwiatowe wzory z ich misternymi płatkami i liśćmi oferują niezliczone możliwości cieniowania i dobierania palet barw. Takie kolorowanki sprzyjają odprężeniu, pobudzają wyobraźnię i pozwalają na ucieczkę w świat piękna bez wychodzenia z domu.

Architektura i Miejskie Pejzaże

Dla miłośników detali i porządku, kolorowanki przedstawiające ikoniczne budowle, urokliwe uliczki, historyczne fasady czy futurystyczne metropolie są doskonałym wyborem. Wymagają one precyzji i cierpliwości, ale nagradzają satysfakcją z odwzorowania skomplikowanych form architektonicznych. Często łączą w sobie elementy realizmu z fantazją, pozwalając na swobodną interpretację kolorystyczną znanych miejsc.

Fantazja, Postacie i Popkultura

Rośnie również popularność kolorowanek inspirowanych światami fantasy, baśniowymi postaciami, smokami, wróżkami, a także bohaterami filmów, seriali czy gier wideo. Te wzory pozwalają na swobodną ucieczkę od rzeczywistości, dając możliwość zanurzenia się w ulubionym uniwersum i nadania mu własnych barw. Jest to doskonały sposób na ekspresję dla fanów popkultury i tych, którzy cenią sobie motywy bardziej narracyjne.

„Zabawne” i „Przeklinające” Kolorowanki

Jednym z nowszych, choć kontrowersyjnych, trendów są kolorowanki z humorystycznymi, często sarkastycznymi, a nawet wulgarnymi napisami czy motywami. Chociaż mogą nie pasować każdemu, dla wielu stanowią one formę rozładowania frustracji i stresu poprzez śmiech i przekraczanie tabu w bezpiecznym kontekście. Pomagają one odreagować negatywne emocje w sposób twórczy i nietypowy.

Narzędzia Artysty: Jak Wybrać Idealne Przybory do Kolorowania

Jakość doświadczenia kolorowania w dużej mierze zależy od używanych przyborów. Inwestycja w dobre narzędzia nie tylko zwiększa przyjemność z procesu, ale także pozwala na osiągnięcie bardziej satysfakcjonujących efektów. Odpowiedni wybór może również wpłynąć na płynność i komfort pracy, redukując zmęczenie ręki.

Kredki Ołówkowe

• Woskowe/Olejowe: Najpopularniejsze. Kredki woskowe (np. Prismacolor Premier) są miękkie, mają intensywną pigmentację i łatwo się blendują, tworząc płynne przejścia kolorów. Kredki olejowe (np. Faber-Castell Polychromos) są bardziej trwałe, mniej łamliwe, pozwalają na budowanie wielu warstw i precyzyjne detale. Są idealne do subtelnego cieniowania i uzyskiwania głębokich barw.
• Akwarelowe: Kredki, których pigment po nałożeniu można rozmywać wodą za pomocą pędzelka, uzyskując efekt akwareli. Dają wiele możliwości eksperymentowania i tworzenia unikalnych tekstur.
• Wskazówki: Zwróć uwagę na miękkość grafitu – im miększy, tym łatwiej się blenduje i cieniuje. Dobre kredki mają mocne pigmenty, które nie wymagają mocnego nacisku, co oszczędza dłoń. Zestawy z dużą liczbą odcieni dają większą swobodę twórczą.

Flamastry i Markery

• Na bazie wody: Idealne dla początkujących. Nie przebijają tak łatwo przez papier, są bezzapachowe i łatwe w użyciu. Dają jednolity kolor i wyraźne kontury. Popularne są np. Tombow Dual Brush Pens, które mają dwie końcówki – pędzelkową i cienką.
• Na bazie alkoholu: Zapewniają bardzo żywe, nasycone kolory i doskonale się blendują, tworząc gładkie przejścia bez smug. Wymagają jednak grubszego papieru, ponieważ mogą przebijać na drugą stronę. Są droższe, ale oferują profesjonalne efekty (np. Copic Markers).
• Wskazówki: Sprawdź, czy końcówki flamastrów są odpowiednie do detali (cienkie) oraz większych powierzchni (grubsze lub pędzelkowe). Zwróć uwagę na to, czy flamastry nie rozmazują się po wyschnięciu.

Żelopisy

Doskonałe do dodawania błyszczących akcentów, brokatowych efektów lub wyrazistych detali. Mogą być używane do podkreślania konturów lub dodawania małych, błyszczących elementów, które ożywią obraz.

Farby Akwarelowe

Choć rzadziej używane w tradycyjnych kolorowankach z cienkimi konturami, akwarele mogą być doskonałym wyborem do wzorów z większymi przestrzeniami lub do specjalnych „kolorowanek akwarelowych” z grubszego papieru. Pozwalają na tworzenie pięknych, transparentnych warstw i delikatnych przejść.

Papier

Rodzaj papieru ma ogromne znaczenie. Wysokiej jakości papier, o gramaturze co najmniej 120-160 g/m² (w przypadku flamastrów nawet 200-250 g/m²), zapobiega przebijaniu się kolorów i pozwala na lepsze cieniowanie. Dobre kolorowanki mają papier z lekką fakturą (tooth), która pomaga pigmentowi przylegać do powierzchni, ale nie jest na tyle szorstka, by utrudniać gładkie nakładanie koloru.

Dodatkowe Akcesoria

Nie zapominaj o dobrej temperówce (najlepiej metalowej, z ostrym ostrzem), gumce do mazania (kauczukowej lub ugniatanej do delikatnych kredek) oraz ewentualnie blenderach do kredek (bezbarwne kredki lub płyny do blendowania, które pomagają uzyskać płynne przejścia).

Praktyczne Porady: Jak Czerpać Maksimum z Antystresowego Kolorowania

Aby kolorowanie stało się prawdziwą oazą spokoju i źródłem satysfakcji, warto wdrożyć kilka prostych praktyk.

Stwórz Swoje Sanktuarium

Wybierz ciche, dobrze oświetlone miejsce, gdzie nikt nie będzie Ci przeszkadzał. Może to być kącik w salonie, biurko w sypialni, a nawet stół w kuchni. Ważne, by czuć się tam komfortowo. Zadbaj o dobre, naturalne lub zimne światło, aby nie męczyć oczu. Włącz relaksującą muzykę, szum natury lub po prostu ciesz się ciszą. Odłóż telefon i inne rozpraszacze. To Twój czas i przestrzeń na regenerację.

Wybierz Odpowiedni Moment

Idealny czas na kolorowanie to kwestia indywidualna. Dla jednych będzie to wieczór po ciężkim dniu pracy, dla innych poranek, by rozpocząć dzień z pozytywną energią. Jeszcze inni znajdą ulgę w kolorowaniu podczas przerwy obiadowej, czy weekendowego popołudnia. Nie ma złej pory – ważne, by znaleźć moment, kiedy możesz poświęcić się tej aktywności bez pośpiechu i poczucia winy.

Nie Bój Się Eksperymentować

Nie musisz trzymać się tradycyjnych schematów. Kwiaty nie muszą być czerwone, a niebo nie zawsze musi być niebieskie. Kolorowanie to przestrzeń na Twoją osobistą ekspresję. Eksperymentuj z nieoczekiwanymi połączeniami kolorów, cieniowaniem, warstwami. Spróbuj użyć różnych mediów na jednym obrazku (np. kredki i flamastry). Baw się, odkrywaj, co Ci się podoba i co dobrze działa na Twój nastrój.

Praktyczna wskazówka: Jeśli boisz się „zepsuć” obrazek, zrób sobie kopię strony na zwykłej kartce i na niej przetestuj różne palety barw, zanim przystąpisz do pracy na oryginalnej kolorowance.

Skup Się na Procesie, Nie na Perfekcji

Najważniejsze w antystresowym kolorowaniu nie jest stworzenie arcydzieła, które wygrasz w konkursie, lecz sama przyjemność płynąca z procesu. Nie martw się, jeśli wyjedziesz za linię lub kolor nie będzie idealnie równy. Odpuść sobie presję bycia perfekcyjnym. Celem jest relaksacja, a nie stres związany z osiągnięciem idealnego rezultatu. Pamiętaj, że to Twoje dzieło i liczy się tylko Twoje zadowolenie.

Wykorzystaj Kolorowanie do Refleksji

Podczas kolorowania, Twój umysł jest spokojniejszy i bardziej otwarty. Wykorzystaj ten czas na refleksję. Możesz zastanowić się nad problemami, które Cię dręczą, szukając nieszablonowych rozwiązań. Czasem, kiedy umysł jest mniej zajęty próbą „rozwiązania” czegoś, kreatywne pomysły przychodzą same. Kolorowanie może być również okazją do praktykowania wdzięczności lub afirmacji. Niektórzy lubią w myślach powtarzać pozytywne hasła podczas kolorowania konkretnych sekcji wzoru.

Podziel się z Innymi (jeśli masz ochotę)

Chociaż kolorowanie jest często czynnością indywidualną, wiele osób czerpie radość z dzielenia się swoimi ukończonymi pracami online (np. na grupach na Facebooku poświęconych kolorowaniu) lub z przyjaciółmi i rodziną. To może być źródłem dodatkowej satysfakcji i poczucia wspólnoty. Możesz też zaprosić bliskich do wspólnego kolorowania – to świetny sposób na spędzanie czasu bez ekranów i budowanie relacji.

Gdzie Szukać Inspiracji? Dostępne Źródła i Społeczności

Rozpoczęcie przygody z antystresowym kolorowaniem jest prostsze niż kiedykolwiek, dzięki szerokiej gamie dostępnych zasobów.

Gotowe Książki do Kolorowania

Są najpopularniejszym wyborem. Znajdziesz je w każdej księgarni, supermarkecie, a nawet na stacjach benzynowych. Oferują zróżnicowane tematy i poziomy trudności. Warto zwrócić uwagę na jakość papieru – grubszy papier lepiej znosi kredki i flamastry. Książki od renomowanych wydawnictw często mają lepszą jakość wykonania.

Przykłady popularnych serii i artystów:

• Johanna Basford: Jej książki, takie jak „Secret Garden” czy „Enchanted Forest”, zapoczątkowały globalny trend. Charakteryzują się niezwykle szczegółowymi, skomplikowanymi wzorami inspirowanymi naturą.
• Millie Marotta: Znana z motywów zwierzęcych i roślinnych, często prezentowanych w stylizowanych, dekoracyjnych formach („Animal Kingdom”).
• Kerby Rosanes: Jego książki („Animorphia”, „Fantomorphia”) to zbiory niezwykle złożonych, surrealistycznych ilustracji, często zawierających ukryte detale i optyczne iluzje, idealne dla tych, którzy kochają wyzwania.
• Seria „Art Therapy”: Wiele wydawnictw oferuje własne serie poświęcone arteterapii, zawierające różnorodne wzory, od mandali po abstrakcje.

Kolorowanki do Druku i Pobrania (Online)

Internet to prawdziwa skarbnica darmowych i płatnych kolorowanek do pobrania. Wiele stron internetowych, blogów artystycznych i platform kreatywnych oferuje darmowe arkusze do druku w formacie PDF. Wystarczy wyszukać hasła takie jak „antystresowe kolorowanki do druku za darmo”, „mandalas to print free” czy „adult coloring pages PDF”. To świetna opcja na początek, by przetestować różne style, zanim zainwestujesz w całą książkę.

Popularne strony i platformy:

• Pinterest: Ogromne źródło inspiracji i darmowych grafik do pobrania. Wyszukaj „adult coloring pages printable” i zobaczysz tysiące wyników.
• Etsy: Wielu niezależnych artystów sprzedaje tam swoje unikalne zestawy kolorowanek w formie plików cyfrowych, często za niewielką opłatą. To sposób na wspieranie artystów i dostęp do oryginalnych wzorów.
• Strony wydawców: Niektórzy wydawcy i autorzy oferują darmowe próbki swoich książek na swoich stronach internetowych.
• Grupy na Facebooku: Istnieją liczne grupy poświęcone kolorowaniu dla dorosłych, gdzie użytkownicy dzielą się darmowymi plikami, wskazówkami i inspiracjami.

Pamiętaj, aby zawsze sprawdzać licencję użytkowania pobranych plików – większość jest przeznaczona wyłącznie do użytku osobistego.

Społeczności i Warsztaty

Dzięki popularności kolorowanek, powstały aktywne społeczności online (np. grupy na Facebooku, fora internetowe) oraz lokalne warsztaty i spotkania. Dzielenie się swoimi pracami, wymiana doświadczeń i uczenie się od innych może być dodatkowym źródłem motywacji i inspiracji. Niektóre kawiarnie czy biblioteki organizują wieczory kolorowania, co jest świetną okazją do połączenia relaksu z integracją społeczną.

Podsumowanie: Kolorowanie jako Inwestycja w Dobrostan

Antystresowe kolorowanki dla dorosłych to coś więcej niż tylko rozrywka. To proste, dostępne i głęboko satysfakcjonujące narzędzie do zarządzania stresem, rozwijania kreatywności i pielęgnowania dobrego samopoczucia psychicznego. W świecie, który nieustannie wymaga naszej uwagi i energii, kolorowanie oferuje cenną przestrzeń na oddech, refleksję i odnowę.

Niezależnie od tego, czy szukasz sposobu na szybkie odprężenie po ciężkim dniu, chcesz poprawić swoją koncentrację, czy po prostu pragniesz odkryć swoją wewnętrzną artystyczną duszę, kolorowanki mogą stać się Twoim wiernym towarzyszem. Nie musisz być „artystą” ani posiadać specjalnych umiejętności – wystarczy otwarty umysł i chęć do eksper