Maskat – Perła Arabii: Wprowadzenie do Stolicy Omanu

Maskat, leżący u południowo-wschodnich wybrzeży Półwyspu Arabskiego, to nie tylko stolica Omanu, ale prawdziwa esencja tego fascynującego sułtanatu. Miasto, strategicznie położone nad Morzem Arabskim i Zatoką Omańską, od wieków stanowiło kluczowy port handlowy i kulturowy pomost między Wschodem a Zachodem. Dziś Maskat to unikalne połączenie głęboko zakorzenionej tradycji z dynamiczną nowoczesnością, harmonijnie współistniejących w architekturze, życiu codziennym i mentalności mieszkańców.

Spacerując po jego ulicach, łatwo dostrzec, jak starożytne wpływy arabskie i portugalskie przenikają się z innowacyjnymi rozwiązaniami urbanistycznymi i futurystycznymi budowlami. To właśnie ta fuzja sprawia, że Maskat zachowuje swój niepowtarzalny charakter, jednocześnie otwierając się na świat i przyjmując zdobycze technologii. Miasto jest świadectwem bogatego dziedzictwa kulturowego Omanu, a jego zabytki, takie jak imponujący Wielki Meczet Sułtana Kabusa czy majestatyczny Pałac Al-Alam, przyciągają turystów z całego globu, pragnących zgłębić historię i tradycje tego regionu.

Gospodarka Maskatu, wspierana przez inwestycje w infrastrukturę, turystykę oraz dywersyfikację od sektora energetycznego, rozwija się w imponującym tempie. Oferuje liczne możliwości zawodowe dla mieszkańców i stanowi magnes dla zagranicznych inwestorów, zainteresowanych rosnącym omańskim rynkiem. Ale Maskat to także centrum edukacyjne i kulturalne, z licznymi placówkami wspierającymi rozwój intelektualny i artystyczny lokalnej społeczności. Sułtanat stawia na zrównoważony rozwój i poprawę jakości życia, co czyni Maskat wzorem dla innych miast w regionie. To miasto, które oddycha historią, pachnie kadzidłem i patrzy śmiało w przyszłość, zapraszając do odkrywania swoich sekretów.

Geografia i Klimat Maskatu: Miasto Między Górami a Morzem

Geograficzne położenie Maskatu jest jednym z kluczowych czynników, które ukształtowały jego historię, rozwój i charakter. Stolica Omanu rozciąga się wzdłuż malowniczej linii brzegowej Morza Arabskiego, na krańcach Półwyspu Arabskiego. To strategiczne usytuowanie na styku ważnych szlaków morskich uczyniło z Maskatu wiodący ośrodek handlowy i turystyczny w regionie.

Oman, jako kraj, cechuje się niezwykle zróżnicowanym krajobrazem. Zachodnią część państwa zajmują niezmierzone pustynie, w tym osławiona Ar-Rab al-Chali (Pusta Ćwiartka), jedna z największych piaszczystych pustyń świata. Z kolei na północnym wschodzie wznoszą się majestatyczne góry Al-Hadżar, tworzące naturalną barierę i jednocześnie spektakularne tło dla wybrzeża. W tych górach znajduje się najwyższy szczyt kraju – Dżabal Szams, osiągający imponujące 3009 metrów n.p.m., który jest magnesem dla entuzjastów górskich wędrówek i turystyki przygodowej.

Maskat leży blisko Zatoki Omańskiej, co zapewnia miastu nie tylko dostęp do bogactw morskich, ale także wpływa na lokalny klimat. Region charakteryzuje się gorącymi i suchymi warunkami przez większość roku, z temperaturami często przekraczającymi 40°C w miesiącach letnich (od maja do września). Zimy są znacznie łagodniejsze i przyjemniejsze, z temperaturami oscylującymi wokół 20-25°C w ciągu dnia, co czyni okres od października do kwietnia najlepszym czasem na wizytę. Otoczenie Maskatu to malownicze, poszarpane wzgórza i skaliste wybrzeża, które tworzą zapierające dech w piersiach pejzaże, idealne dla miłośników fotografii i turystyki przyrodniczej. Liczne zatoki i fiordy, takie jak te wokół Bandar Khayran, stanowią raj dla nurków i miłośników sportów wodnych.

Poza swoimi naturalnymi walorami, Maskat pełni również funkcję głównego centrum administracyjnego Omanu oraz istotnego węzła komunikacyjnego. Dzięki rozbudowanej sieci nowoczesnych dróg, łączących miasto z innymi regionami kraju, oraz międzynarodowemu portowi lotniczemu (Międzynarodowy Port Lotniczy Maskat, MCT), stolica Omanu stanowi bramę do całego Półwyspu Arabskiego i szerszego świata. Doskonała infrastruktura logistyczna, w tym nowoczesny port morski w Suharze (choć poza Maskatem, ma kluczowe znaczenie dla regionu), podkreśla strategiczne znaczenie Omanu w globalnym handlu morskim.

Od Historii do Nowoczesności: Ewolucja Maskatu i Jego Społeczeństwo

Maskat to miasto, którego historia jest równie bogata i barwna, jak jego współczesny krajobraz. Od niepamiętnych czasów pełniło rolę ważnego portu na szlaku handlowym między Azją, Afryką i Europą, słynąc z handlu kadzidłem, przyprawami i perłami. W XVI wieku miasto znalazło się pod panowaniem Portugalczyków, którzy zbudowali słynne forty Al Jalali i Al Mirani, do dziś dominujące nad wejściem do portu. Ich obecność, choć krótka, odcisnęła wyraźne piętno na architekturze i kulturze.

Prawdziwy rozkwit Maskatu, a co za tym idzie, całego Omanu, nastąpił jednak w XX wieku, a w szczególności za panowania zmarłego w 2020 roku Sułtana Kabusa ibn Sa’ida. Od 1970 roku, kiedy objął władzę, przeprowadził on bezprecedensowe reformy, przekształcając kraj z zacofanego i izolowanego w nowoczesne, otwarte państwo. Maskat stał się wizytówką tej transformacji, zyskując nowoczesną infrastrukturę, luksusowe hotele, rozległe drogi i imponujące budowle, takie jak Royal Opera House czy Wielki Meczet. Mimo tej modernizacji, miasto niezwykle skutecznie zachowało swój autentyczny charakter, nie ulegając pokusie globalnej standaryzacji.

W 2023 roku szacowana populacja metropolii Maskat wynosiła około 1,4 miliona osób, co stanowi znaczący wzrost w porównaniu do danych z 2017 roku (4,6 miliona dla całego kraju, z czego 84,5% w miastach). Chociaż gęstość zaludnienia całego Omanu jest niska (około 15-20 osób na kilometr kwadratowy), w Maskacie koncentruje się duża część mieszkańców kraju, co czyni go tętniącym życiem centrum. Ta koncentracja ludności w urbanizowanych rejonach jest typowa dla krajów pustynnych, gdzie dostęp do zasobów i infrastruktury odgrywa kluczową rolę.

Mieszkańcy Maskatu, znani ze swojej wyjątkowej gościnności, są dumni ze swojej kultury i tradycji. Islam dominuje jako religia, a jego unikalna forma – ibadytyzm – jest wyznawana przez większość Omańczyków. Ibadyci kładą szczególny nacisk na tolerancję, umiarkowanie i pokorę, co przekłada się na pokojowe współistnienie różnych wyznań i nacji w Omanie. Język arabski jest językiem urzędowym i podstawą komunikacji, ale ze względu na historyczne kontakty handlowe i obecność dużej liczby ekspatów (stanowiących znaczący odsetek populacji), w Maskacie często usłyszeć można również angielski, urdu, beludżi, czy inne języki subkontynentu indyjskiego. Ta językowo-kulturowa mozaika dodaje miastu dynamiki i różnorodności. Maskat, z jego bogatą historią, dynamicznym rozwojem i tolerancyjnym społeczeństwem, stanowi fascynujący przykład sukcesu w regionie Bliskiego Wschodu.

Kulturowe Serce Omanu: Niezwykłe Atrakcje Maskatu

Maskat, jako stolica Omanu, jest skarbnicą atrakcji, które doskonale ilustrują harmonijne połączenie tradycji i nowoczesności, stanowiące kwintesencję omańskiej tożsamości. Każde z tych miejsc opowiada unikalną historię, zapraszając do głębszego poznania kultury sułtanatu.

Wielki Meczet Sułtana Kabusa

Jednym z najważniejszych i najbardziej imponujących zabytków Maskatu jest Wielki Meczet Sułtana Kabusa. Zbudowany na polecenie ówczesnego sułtana i otwarty w 2001 roku, jest to arcydzieło współczesnej architektury islamskiej. Meczet, zdolny pomieścić ponad 20 000 wiernych, w tym 6 500 w głównej sali modlitewnej, zachwyca swoją monumentalną skalą i precyzją wykonania. Jego wnętrza zdobią biały marmur, ręcznie rzeźbione drewniane sufity, mozaiki i kunsztowne witraże. Centralnym punktem głównej sali modlitewnej jest gigantyczny, ręcznie tkany dywan, który przez wiele lat był największym tego typu dywanem na świecie (aż do otwarcia Meczetu Szejka Zayeda w Abu Zabi). Mierzący ponad 4 200 metrów kwadratowych i ważący 21 ton, został utykany przez 600 irańskich kobiet przez cztery lata. Nad nim zawieszony jest spektakularny żyrandol Swarovskiego, ważący 8 ton i ozdobiony ponad 600 000 kryształków. Meczet jest otwarty dla zwiedzających (niebędących muzułmanami) od soboty do czwartku w godzinach 8:00-11:00. Pamiętaj o odpowiednim ubiorze – długie rękawy i spodnie/spódnice, a kobiety muszą zakryć włosy.

Pałac Al-Alam i Fortyfikacje

Pałac Al-Alam, oficjalna ceremonialna rezydencja sułtana Omanu, to symbol władzy i dumy narodowej. Choć wnętrza pałacu są niedostępne dla turystów, jego ekstrawagancka, futurystyczna fasada w kolorach błękitu i złota, otoczona malowniczymi ogrodami, jest niezwykle fotogeniczna. Położony nad Zatoką Omańską, w otoczeniu dwóch XVI-wiecznych fortów – Al Jalali (po wschodniej stronie) i Al Mirani (po zachodniej) – tworzy zapierający dech w piersiach kompleks. Fort Al Jalali, niegdyś więzienie, a dziś muzeum prywatne, i Fort Al Mirani, również dostępny tylko z zewnątrz, to żywe świadectwa strategicznego znaczenia Maskatu w przeszłości, kiedy to Portugalczycy wykorzystywali je do obrony portu. Spacer po okolicach pałacu i fortów oferuje wspaniałe widoki na port i miasto.

Mutrah Souk i tradycyjne bazary

Żadna wizyta w Maskacie nie byłaby kompletna bez zanurzenia się w zgiełku i aromatach Mutrah Souk. Ten jeden z najstarszych bazarów w świecie arabskim to prawdziwa perła, gdzie tradycja spotyka się z nowoczesnością. Jego wąskie, kręte uliczki, pełne straganów z rękodziełem, przyprawami, biżuterią, tekstyliami i pamiątkami, to prawdziwa uczta dla zmysłów. Poczujesz tu intensywny zapach kadzidła (frankincense), kardamonu, szafranu i innych orientalnych przypraw. Możesz kupić tradycyjne omańskie sztylety *khanjar*, srebrną biżuterię, pashminy, a także lokalne słodycze, takie jak *halwa* czy daktyle. Nie zapomnij o sztuce negocjacji – to nieodłączny element zakupów na souku! To idealne miejsce, aby poczuć autentyczny puls Maskatu, obserwować lokalne życie i zdobyć unikalne pamiątki.

Muzeum Narodowe Omanu

Dla miłośników historii i kultury, Muzeum Narodowe Omanu to obowiązkowy punkt na mapie Maskatu. Otwarte w 2016 roku, jest to nowoczesna placówka, która w imponujący sposób prezentuje bogate dziedzictwo sułtanatu – od czasów prehistorycznych, przez epokę islamską, po współczesność. Muzeum posiada ponad 7000 artefaktów, w tym rzadkie manuskrypty, tradycyjne stroje, biżuterię, broń, instrumenty muzyczne i łodzie. Multimedialne ekspozycje i interaktywne wystawy sprawiają, że zwiedzanie jest zarówno pouczające, jak i angażujące. To prawdziwa skarbnica wiedzy o ewolucji społeczeństwa omańskiego i wpływach kulturowych, które kształtowały ten region.

Royal Opera House Muscat

Perła architektoniczna i kulturalna Maskatu, Royal Opera House Muscat, została otwarta w 2011 roku i jest pierwszym tego typu obiektem na Półwyspie Arabskim. Zbudowana w tradycyjnym, islamskim stylu z elementami neoklasycyzmu, jest przykładem luksusu i dbałości o detale. Oferuje ona światowej klasy program artystyczny, od opery i baletu po koncerty symfoniczne i tradycyjne występy arabskie. Nawet jeśli nie planujesz uczestniczyć w przedstawieniu, warto zobaczyć ten budynek z zewnątrz i z zewnątrz, aby podziwiać jego architekturę i wspaniałe ogrody.

Te atrakcje Maskatu to tylko wierzchołek góry lodowej. Miasto oferuje również liczne galerie sztuki, mniejsze muzea i parki, które pokazują, jak Maskat zręcznie łączy swoją bogatą przeszłość z dynamicznym rozwojem kulturalnym.

Turystyczne Odkrycia: Przyroda i Aktywności wokół Maskatu

Maskat i jego okolice to raj dla miłośników przyrody i aktywnego wypoczynku. Poza zabytkami, stolica Omanu oferuje szeroki wachlarz możliwości do odkrywania dzikiego piękna sułtanatu – od krystalicznie czystych wadi po malownicze plaże i bogate życie morskie.

Wadi Shab i Wadi Al Arbeieen: Zielone Oazy w Skalnych Dolinach

Oman słynie z tzw. wadi, czyli dolin rzecznych, które w porze deszczowej (i nie tylko) wypełniają się wodą, tworząc naturalne baseny i oazy. Dwa z najbardziej spektakularnych wadi, łatwo dostępne z Maskatu, to Wadi Shab i Wadi Al Arbeieen.

* Wadi Shab: Położone około 1,5 godziny jazdy na południe od Maskatu, jest jednym z najpopularniejszych miejsc na jednodniową wycieczkę. Po krótkim rejsie łodzią przez ujście rzeki, rozpoczyna się około 45-minutowy spacer wzdłuż koryta rzeki, przez bujną roślinność i imponujące skalne formacje. Kulminacją jest dotarcie do serii krystalicznie czystych basenów, w których można pływać, a na końcu – ukryta jaskinia z wodospadem, do której dostaje się, przepływając pod skałą. To niezapomniane doświadczenie dla miłośników przygód i canyoningu.
* Wadi Al Arbeieen: Nieco trudniej dostępne, ale równie piękne, Wadi Al Arbeieen oferuje bardziej dzikie i mniej zatłoczone doświadczenie. Drogę do niego prowadzi malownicza, ale wymagająca trasa off-road. Dolina zachwyca spokojem, turkusową wodą i majestatycznymi palmami daktylowymi. To idealne miejsce na spokojny piknik, pływanie i relaks z dala od zgiełku cywilizacji.

Oba wadi są doskonałymi przykładami naturalnego piękna Omanu i oferują ucieczkę od miejskiego upału, pozwalając na orzeźwiającą kąpiel w otoczeniu spektakularnych krajobrazów.

Plaże Maskatu i Zatoka Omańska: Słońce, Piasek, Morze

Wybrzeża Maskatu to prawdziwy raj dla miłośników słońca i morza. Czyste wody Zatoki Omańskiej i piaszczyste plaże przyciągają zarówno mieszkańców, jak i turystów.

* Plaża Qurum: Jedna z najpopularniejszych plaż w Maskacie, położona w eleganckiej dzielnicy Qurum. Oferuje długi pas złotego piasku, idealny do spacerów, biegania, czy po prostu relaksu. Wzdłuż plaży znajdują się liczne kawiarnie i restauracje, co czyni ją idealnym miejscem na spędzenie popołudnia.
* Plaża Bandar Jissah i Al Bustan: Położone na wschód od centrum miasta, te plaże są często związane z luksusowymi resortami, takimi jak Al Bustan Palace czy Barr Al Jissah. Oferują one prywatne plaże z pełnym zakresem usług, idealne dla tych, którzy szukają ekskluzywnego wypoczynku. W ich okolicach znajdują się również urokliwe zatoczki, idealne do snorkelingu i nurkowania.

Zatoka Omańska charakteryzuje się niezwykłym bogactwem ekosystemów morskich, co sprawia, że jest to doskonałe miejsce do uprawiania sportów wodnych.

* Obserwacja delfinów i wielorybów: Jedną z najbardziej popularnych atrakcji jest rejs łodzią w poszukiwaniu delfinów. Maskat jest jednym z najlepszych miejsc na świecie do obserwacji tych inteligentnych ssaków w ich naturalnym środowisku. Często można spotkać tu delfiny butlonose, długoszczękie, czy spinner. Okresowo, zwłaszcza zimą, pojawiają się tu także wieloryby.
* Snorkeling i nurkowanie: Rafy koralowe i liczne wraki w Zatoce Omańskiej oferują niezapomniane wrażenia podwodnego świata. Miejsca takie jak Wyspy Daymaniyat (rezerwat morski) są rajem dla nurków, z bogactwem gatunków ryb, żółwi morskich i rekinów rafowych. Liczne centra nurkowe w Maskacie oferują kursy i wycieczki.
* Wędkarstwo: Bogactwo ryb w wodach Zatoki Omańskiej sprawia, że wędkarstwo jest tu niezwykle popularne. Można złowić tu tuńczyki, marliny czy barakudy. Wiele firm oferuje zorganizowane wyprawy wędkarskie.

Dla entuzjastów aktywnego wypoczynku, Maskat oferuje również możliwości pieszych wycieczek po okolicznych górach, rowerowych przejażdżek, a nawet sandboarding na pobliskich wydmach. Turystyka w Maskacie to harmonijne połączenie nowoczesności i tradycji, co widoczne jest zarówno w architekturze, jak i kulturze miasta, jak i w dostępie do niezwykłych cudów natury.

Praktyczny Przewodnik po Maskacie: Planowanie Podróży

Planując podróż do Maskatu, warto wziąć pod uwagę kilka praktycznych aspektów, aby w pełni cieszyć się urokami tej wyjątkowej stolicy Omanu.

Kiedy jechać do Maskatu?

Najlepszy czas na odwiedzenie Maskatu to miesiące zimowe, od października do kwietnia. Temperatury są wtedy umiarkowane (20-30°C), a słońce świeci przez większość dni, co sprzyja zwiedzaniu i aktywnościom na świeżym powietrzu. Unikaj podróży w miesiącach letnich (od maja do września), gdy temperatury często przekraczają 40°C, a wilgotność powietrza jest wysoka, co może być uciążliwe.

Wiza i Wymagania Wjazdowe

Obywatele wielu krajów, w tym Polski, mogą ubiegać się o wizę elektroniczną (eVisa) przed podróżą do Omanu. Proces jest prosty i szybki, a wiza jest zazwyczaj wydawana w ciągu kilku dni. Należy sprawdzić aktualne wymagania wizowe na oficjalnej stronie policji Omanu (ROP eVisa) przed wyjazdem.

Mapa i Transport w Maskacie

Maskat jest miastem rozległym, a jego atrakcje są rozmieszczone na dużym obszarze. Sprawne przemieszczanie się jest kluczowe.

* Taksówki: Są najpopularniejszym środkiem transportu dla turystów. Dostępne są tradycyjne taksówki (pomarańczowo-białe) oraz aplikacje mobilne, takie jak Otaxi czy Mwasalat Taxi, które często oferują bardziej transparentne ceny. Zawsze warto uzgodnić cenę przed rozpoczęciem kursu, jeśli korzystasz z tradycyjnej taksówki.
* Autobusy: Mwasalat, narodowy przewoźnik autobusowy, oferuje rozwiniętą sieć miejską i międzymiastową. Autobusy są klimatyzowane, czyste i tanie, ale ich trasy mogą być mniej intuicyjne dla turystów, a czas przejazdu dłuższy.
* Wynajem Samochodu: Dla tych, którzy cenią sobie niezależność i planują eksplorować tereny poza miastem (np. wadi, pustynie), wynajem samochodu jest najlepszą opcją. Drogi w Omanie są w doskonałym stanie, a ruch drogowy jest zazwyczaj płynny. Pamiętaj o międzynarodowym prawie jazdy.
* Rowery/Hulajnogi: W niektórych dzielnicach, zwłaszcza wzdłuż promenady w Mutrah czy w okolicy Opery, można znaleźć wypożyczalnie rowerów czy hulajnóg, ale nie jest to podstawowy środek transportu miejskiego.

Posiadanie aktualnej mapy miasta lub korzystanie z aplikacji nawigacyjnej (np. Google Maps) jest niezastąpione.

Gdzie nocować w Maskacie?

Maskat oferuje szeroki wybór zakwaterowania, od luksusowych resortów po bardziej przystępne cenowo hotele i pensjonaty.

* Luksusowe Hotele: The Chedi Muscat, Al Bustan Palace (część Ritz-Carlton), Shangri-La Barr Al Jissah Resort & Spa – to obiekty oferujące najwyższy standard usług, prywatne plaże i spektakularne widoki. Idealne dla podróżnych szukających relaksu i komfortu.
* Hotele Średniej Klasy: Wiele międzynarodowych sieci (np. Radisson Blu, Crowne Plaza, City Seasons Hotel) oferuje komfortowe zakwaterowanie w dobrej cenie, często z basenami i restauracjami.
* Pensjonaty i Hotele Budżetowe: W dzielnicach takich jak Ruwi czy Mutrah znaleźć można skromniejsze, ale czyste i funkcjonalne pensjonaty, idealne dla podróżnych z ograniczonym budżetem.

Warto zarezerwować nocleg z wyprzedzeniem, szczególnie w szczycie sezonu turystycznego (od listopada do marca).

Gdzie zjeść w Maskacie?

Omańska kuchnia to prawdziwa uczta dla podniebienia, łącząca wpływy arabskie, indyjskie i afrykańskie. Maskat oferuje wiele miejsc, gdzie można skosztować lokalnych przysmaków.

* Tradycyjne Dania:
* Shuwa: Powoli pieczone mięso (najczęściej jagnięce lub kozie), marynowane w przyprawach, a następnie zawijane w liście bananowca i pieczone w podziemnym piecu przez wiele godzin. Koniecznie spróbuj!
* Majboos (Kabsa): Ryż z mięsem (kurczak, wołowina, jagnięcina) i warzywami, doprawiony aromatycznymi przyprawami.
* Mashuai: Grillowana ryba (np. makrela królewska) z ryżem cytrynowym.
* Haris: Delikatna owsianka z pszenicy i mięsa, często podawana podczas Ramadanu.
* Omańskie daktyle i kawa (kahwa): Poczęstunek, który jest symbolem gościnności. Kahwa to mocna, niesłodzona kawa arabika z kardamonem.
* Halwa: Tradycyjny słodki deser na bazie skrobi kukurydzianej, cukru, szafranu, kardamonu i orzechów.
* Restauracje:
* W Mutrah Souk i wzdłuż promenady Corniche znajdziesz wiele lokalnych knajpek serwujących świeże owoce morza i tradycyjne dania.
* Większe hotele oferują restauracje z kuchnią międzynarodową i omańską na wysokim poziomie.
* Dzielnice takie jak Al-Khuwair czy Ghala oferują szeroki wybór restauracji od libańskich, przez indyjskie, po francuskie.
* Dla autentycznych smaków, szukaj małych, rodzinnych restauracji poza głównymi szlakami turystycznymi.

Waluta i Koszty Życia

W Omanie obowiązującą walutą jest rial omański (OMR), który dzieli się na 1000 baisa. Rial omański jest jedną z najsilniejszych walut na świecie, o stałym kursie wymiany w stosunku do dolara amerykańskiego (1 OMR ≈ 2.6 USD).

Koszty życia w Maskacie są umiarkowane w porównaniu do innych stolic regionu Zatoki Perskiej, takich jak Dubaj czy Abu Zabi.

* Zakwaterowanie: Jest to największa pozycja w budżecie. Luksusowe hotele są drogie, ale pensjonaty oferują rozsądne ceny.
* Jedzenie: Jedzenie w lokalnych restauracjach jest stosunkowo tanie (posiłek za 3-7 OMR). Restauracje hotelowe i międzynarodowe będą droższe (10-30 OMR za posiłek).
* Transport: Taksówki są droższe niż autobusy, ale ogólnie akceptowalne. Wynajem samochodu generuje jednorazowy koszt, ale potem daje swobodę.
* Atrakcje: Wstępy do muzeów są zwykle niedrogie (ok. 1-5 OMR). Niektóre atrakcje (jak Wielki Meczet) są bezpłatne.

O