Zwrot Kosztów Dojazdu do Pracy z Innej Miejscowości: Szczegółowy Przewodnik dla Pracowników i Pracodawców

Współczesny rynek pracy, charakteryzujący się dynamicznym rozwojem i rosnącą mobilnością zawodową, coraz częściej stawia przed pracownikami wyzwanie dojazdów do pracy z innej miejscowości. Nierzadko atrakcyjna posada wiąże się z koniecznością codziennego pokonywania dziesiątek, a nawet setek kilometrów. W takiej sytuacji, naturalnie pojawia się pytanie o finansowe wsparcie w postaci zwrotu kosztów dojazdu. Czy pracodawca ma prawny obowiązek pokrywać te wydatki? Kiedy pracownik może liczyć na taką rekompensatę, a kiedy jest to jedynie kwestia dobrej woli firmy? Niniejszy artykuł ma na celu kompleksowe wyjaśnienie wszelkich aspektów związanych z dodatkiem za dojazd do pracy z innej miejscowości, od prawnych ram, przez praktyczne formy zwrotu, aż po zawiłości podatkowe i praktyczne wskazówki.

Ramy Prawne i Dobra Wola Pracodawcy: Kiedy Przysługuje Zwrot?

W polskim prawie pracy kwestia zwrotu kosztów dojazdu do pracy nie jest uregulowana w sposób jednoznaczny i kategoryczny dla wszystkich sektorów. Jest to kluczowa informacja, którą należy jasno zakomunikować. W przeciwieństwie do delegacji służbowych, gdzie przepisy jasno określają obowiązki pracodawcy w zakresie zwrotu kosztów podróży, codzienne dojazdy na linii dom-praca są traktowane inaczej.

Brak Ogólnego Obowiązku, z Wyjątkami

Zasadniczo, Kodeks pracy nie nakłada na pracodawcę powszechnego obowiązku pokrywania kosztów codziennych dojazdów pracownika do miejsca zatrudnienia. Oznacza to, że domyślnie, koszty te obciążają pracownika. Jest to powszechnie akceptowana zasada, wynikająca z tego, że wybór miejsca zamieszkania i miejsca pracy należy do swobodnej decyzji jednostki.

Istnieją jednak istotne wyjątki, które często budzą nieporozumienia. Najbardziej oczywistym są służby mundurowe (np. wojsko, policja, straż graniczna). Tutaj, na mocy odrębnych, szczegółowych ustaw i rozporządzeń, zwrot kosztów dojazdu jest często obligatoryjny i podlega precyzyjnym regulacjom. Przykładowo, żołnierze zawodowi mogą mieć prawo do zwrotu kosztów przejazdu do miejsca pełnienia służby, co jest elementem ich uposażenia i specyfiki zawodu.

Rola Wewnętrznych Uregulowań

Poza wspomnianymi wyjątkami, to, czy pracownik otrzyma zwrot kosztów dojazdu, zależy w dużej mierze od wewnętrznych uregulowań firmy oraz dobrej woli pracodawcy. Pracodawca może dobrowolnie zdecydować się na pokrywanie tych wydatków, traktując to jako element systemu wynagradzania i benefitów pozapłacowych. Taka decyzja może być ujęta w:

* Regulaminie wynagradzania: Jest to dokument wewnętrzny, obowiązujący w firmach zatrudniających powyżej 50 pracowników (lub dobrowolnie w mniejszych), który szczegółowo określa zasady wynagradzania, w tym ewentualne dodatki i świadczenia.
* Układzie zbiorowym pracy: Dotyczy firm, w których związki zawodowe zawarły układ z pracodawcą. Układ zbiorowy ma mocniejszą pozycję prawną niż regulamin i może precyzować szeroki zakres warunków zatrudnienia, w tym rekompensatę za dojazdy.
* Umowie o pracę: W indywidualnym przypadku, zwrot kosztów dojazdu może być zapisany bezpośrednio w treści umowy o pracę, jako jeden z jej elementów składowych.
* Polityce benefitów/socjalnej: W wielu firmach, zwłaszcza tych większych i międzynarodowych, istnieje spis ogólnych benefitów, w których może znaleźć się również wsparcie w dojazdach.

Kluczowe jest, aby zasady dotyczące ewentualnego zwrotu były jasno określone, przejrzyste i sprawiedliwe dla wszystkich zatrudnionych, którzy spełniają określone kryteria. Zasada równego traktowania w zatrudnieniu (art. 11(2) Kodeksu pracy) wymaga, aby pracownicy znajdujący się w tej samej sytuacji (np. dojeżdżający z innej miejscowości, pokonujący podobną odległość) byli traktowani jednakowo pod względem przyznawania świadczeń. Dyskryminacja w tym zakresie jest niedopuszczalna.

Kiedy Pracownik Może Ubiegać Się o Zwrot?

Pracownik może ubiegać się o zwrot kosztów dojazdu przede wszystkim wtedy, gdy:

1. Istnieje wewnętrzny akt prawny firmy (regulamin, układ zbiorowy) lub zapis w umowie o pracę, który precyzuje warunki i zasady takiego zwrotu. Bez takiego zapisu, pracownik ma jedynie możliwość prośby, a pracodawca może, ale nie musi się na nią zgodzić.
2. Miejsce zamieszkania i miejsce pracy znajdują się w różnych miejscowościach. Jest to najczęstszy warunek, na który powołują się pracodawcy, decydując się na zwrot kosztów. Odległość jest tu kluczowym kryterium.
3. Pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę. Chociaż w teorii pracodawca może wspierać finansowo również osoby na umowach cywilnoprawnych (zlecenie, o dzieło), to zazwyczaj polityki zwrotu kosztów dojazdu dotyczą osób zatrudnionych w ramach stosunku pracy.

Przed podjęciem decyzji o dojazdach z innej miejscowości, zawsze warto dokładnie zapoznać się z polityką firmy w tym zakresie. Wiele przedsiębiorstw dostrzega korzyści z oferowania takiego wsparcia, zwłaszcza w obliczu konkurencji na rynku pracy.

Praktyczne Formy Rekompensaty za Dojazdy: Od Biletów po Kilometrówkę

Jeśli pracodawca zdecyduje się na wprowadzenie zwrotu kosztów dojazdu, może to przybrać różne formy. Wybór konkretnego rozwiązania zależy od specyfiki firmy, jej możliwości finansowych, a także od preferencji pracowników i dostępności środków transportu.

1. Refundacja Biletów Komunikacji Publicznej

To jedna z najprostszych i najbardziej przejrzystych form. Pracownik zakupuje bilety na pociąg, autobus międzymiastowy, autobus miejski czy tramwaj, a następnie przedstawia je pracodawcy w celu refundacji.

* Zalety: Dokładne odzwierciedlenie poniesionych kosztów, prostota rozliczenia, brak ryzyka nadużyć (bazuje na faktycznych wydatkach).
* Wady: Wymaga od pracownika skrupulatnego zbierania i przedstawiania biletów, co może być uciążliwe. Może nie być adekwatna dla wszystkich (np. osób dojeżdżających własnym samochodem).
* Praktyka: Często stosuje się limit miesięczny lub procentowy. Np. „zwrot do 80% kosztów biletów miesięcznych, maksymalnie 200 PLN”.

2. Kilometrówka (Zwrot Kosztów Używania Samochodu Prywatnego do Celów Służbowych)

Choć termin „kilometrówka” kojarzy się głównie z podróżami służbowymi, niektórzy pracodawcy adaptują ten mechanizm do rozliczania kosztów dojazdów do pracy własnym samochodem. Pracownik prowadzi ewidencję przebiegu pojazdu (tzw. „kilometrówek”), w której zapisuje trasy, daty i cel przejazdu (dojazd do pracy).

* Zasada: Wysokość zwrotu jest obliczana na podstawie liczby przejechanych kilometrów pomnożonej przez ustaloną stawkę za kilometr. Stawki te są zazwyczaj zgodne z tymi, które obowiązują w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury dla celów podróży służbowych (np. dla samochodu osobowego o pojemności silnika powyżej 900 cm³ aktualna stawka wynosi ok. 1,15 zł/km, a poniżej 900 cm³ ok. 0,89 zł/km – *uwaga: stawki te ulegają zmianom i należy zawsze sprawdzić aktualne rozporządzenie*).
* Zalety: Fair dla osób dojeżdżających własnym autem, uwzględnia zużycie pojazdu poza paliwem.
* Wady: Wymaga precyzyjnego prowadzenia ewidencji, może być skomplikowana w rozliczeniach (konieczność weryfikacji tras), potencjalne ryzyko nadużyć.
* Praktyka: Pracodawca może ustalić miesięczny limit kilometrów lub kwotowy, do którego „kilometrówka” będzie wypłacana.

3. Ryczałt na Przejazdy

Ryczałt to stała, z góry ustalona kwota wypłacana pracownikowi regularnie (np. co miesiąc) na pokrycie kosztów dojazdu, niezależnie od faktycznie poniesionych wydatków.

* Zalety: Prostota dla obu stron – brak konieczności gromadzenia i weryfikowania dokumentów, przewidywalność kosztów dla pracodawcy.
* Wady: Może być nieproporcjonalny do rzeczywistych kosztów (pracownik może zyskać, jeśli koszty są niższe, lub stracić, jeśli są wyższe). Może budzić poczucie niesprawiedliwości, jeśli dojazdy różnych pracowników znacząco się różnią, a ryczałt jest ujednolicony.
* Praktyka: Wysokość ryczałtu jest zazwyczaj uzależniona od szacowanej odległości dojazdu lub strefy, w której mieszka pracownik. Np. 300 PLN miesięcznie dla osób dojeżdżających z odległości 50-100 km.

4. Inne Formy Wsparcia

Niektórzy pracodawcy oferują również inne, mniej powszechne formy wsparcia w zakresie dojazdów:

* Karty paliwowe: Zamiast gotówki, pracownik otrzymuje kartę, którą może płacić za paliwo do określonego limitu.
* Dofinansowanie do zakupu biletów sezonowych: Pracodawca pokrywa część lub całość kosztów zakupu np. rocznego biletu kolejowego.
* Organizacja transportu zakładowego: W przypadku lokalizacji trudno dostępnych lub dużej liczby pracowników dojeżdżających z określonego kierunku, firma może zorganizować własny autobus.
* Carpooling (wspólne przejazdy): Systemy wspierające pracowników w organizacji wspólnych dojazdów, np. poprzez wewnętrzne platformy komunikacyjne.

Zwrot Kosztów Dojazdu z Funduszu Pracy

Warto podkreślić, że istnieje również możliwość uzyskania zwrotu kosztów dojazdu z publicznych środków, choć dotyczy to bardzo specyficznych sytuacji i nie jest to zwrot kosztów dojazdu do *codziennej pracy* w rozumieniu klasycznym. Mowa tu o wsparciu z Funduszu Pracy, zarządzanego przez Powiatowe Urzędy Pracy (PUP).

* Dla kogo? Głównie dla osób bezrobotnych skierowanych przez PUP na staże, szkolenia, przygotowanie zawodowe dorosłych lub inne formy aktywizacji zawodowej, które odbywają się poza miejscem zamieszkania. Czasem także dla osób, które podjęły zatrudnienie w innej miejscowości wskutek działań PUP.
* Kryteria: Kluczowym warunkiem jest posiadanie skierowania od Urzędu Pracy oraz często spełnienie kryterium dochodowego (np. dochód nieprzekraczający 200% minimalnego wynagrodzenia za pracę).
* Procedura: Należy złożyć odpowiedni wniosek w lokalnym urzędzie pracy i co miesiąc dostarczać dokumentację potwierdzającą poniesione koszty przejazdów (bilety, oświadczenia).
* Limit: Zwrot kosztów można otrzymywać zazwyczaj maksymalnie przez rok od daty podjęcia pracy/rozpoczęcia stażu.

Jest to więc forma wsparcia dla osób w procesie aktywizacji zawodowej, a nie systemowy dodatek do wynagrodzenia dla pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę.

Fiskalne Aspekty Zwrotu Kosztów Dojazdu: Podatki i Składki ZUS

Kwestie podatkowe i składkowe są jednymi z najbardziej złożonych w temacie zwrotu kosztów dojazdu i często przysparzają problemów zarówno pracownikom, jak i pracodawcom. Niewłaściwe rozliczenie może skutkować konsekwencjami finansowymi.

Zwrot Kosztów jako Przychód Pracownika

Zasadniczo, wszelkie świadczenia otrzymywane przez pracownika od pracodawcy w związku ze stosunkiem pracy stanowią jego przychód. Dotyczy to również zwrotu kosztów dojazdu, niezależnie od formy (refundacja biletów, kilometrówka, ryczałt). Oznacza to, że:

1. Podatek dochodowy: Zwrot kosztów dojazdu zwiększa podstawę opodatkowania pracownika. Pracodawca, jako płatnik, ma obowiązek doliczyć tę kwotę do pozostałych przychodów pracownika i odprowadzić zaliczkę na podatek dochodowy. Pracownik wykaże to w swoim rocznym zeznaniu PIT-37.
2. Składki ZUS: Co do zasady, kwota zwrotu kosztów dojazdu podlega również oskładkowaniu na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Jest to istotna różnica w porównaniu np. do diet czy ryczałtów za podróże służbowe, które w określonych limitach są zwolnione ze składek ZUS.

Przykład: Jeśli pracownik otrzymuje miesięcznie 300 PLN ryczałtu na dojazdy, to ta kwota zostanie doliczona do jego wynagrodzenia brutto, od której potrącone zostaną składki ZUS i zaliczka na podatek dochodowy. Oznacza to, że faktycznie „na rękę” pracownik dostanie mniej niż 300 PLN.

Możliwe Zwolnienia i Interpretacje

Istnieją jednak pewne niuanse i interpretacje, które mogą zmieniać sytuację. Kluczowe jest rozróżnienie pomiędzy:

* Dojazdami do pracy (commuting): Zazwyczaj w pełni opodatkowane i ozusowane, chyba że regulamin wewnętrzny firmy lub układ zbiorowy wyraźnie wskażą, że jest to rekompensata za koszty poniesione w interesie pracodawcy i nie stanowi przysporzenia majątkowego dla pracownika. W praktyce jest to trudne do udowodnienia.
* Podróżami służbowymi (business trips): Świadczenia z tytułu podróży służbowych (diety, zwrot kosztów transportu) są zwolnione z PIT i ZUS do wysokości limitów określonych w rozporządzeniu ministra pracy. To bardzo ważne rozróżnienie – codzienne dojazdy do pracy to nie to samo co podróż służbowa.

Istnieją interpretacje indywidualne organów podatkowych lub ZUS, które w specyficznych, dobrze udokumentowanych przypadkach mogą pozwolić na zwolnienie niektórych form zwrotu kosztów dojazdów z opodatkowania lub oskładkowania. Zazwyczaj dotyczy to sytuacji, gdy dojazd do pracy w innej miejscowości jest podyktowany szczególnymi warunkami zatrudnienia lub jest faktycznie „w interesie pracodawcy” (np. gdy pracownik jest przenoszony do innej lokalizacji bez możliwości zmiany miejsca zamieszkania). Są to jednak sytuacje rzadkie i wymagające indywidualnej analizy prawnej i podatkowej.

Praktyczna porada dla pracodawców: Przed wprowadzeniem jakiejkolwiek formy zwrotu kosztów dojazdu, bezwzględnie należy skonsultować się z doradcą podatkowym lub prawnikiem specjalizującym się w prawie pracy i ubezpieczeń społecznych. Pomoże to uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji, takich jak zaległości podatkowe czy składkowe.

Odliczenia Podatkowe dla Dojeżdżających: Jak Zmniejszyć PIT?

Niezależnie od tego, czy pracodawca zwraca koszty dojazdu, pracownik dojeżdżający do pracy z innej miejscowości ma możliwość skorzystania z korzystniejszych zasad rozliczania kosztów uzyskania przychodu (KUP) w rocznym zeznaniu podatkowym (PIT-37). To jest kluczowy mechanizm, który realnie wspiera finansowo dojeżdżających.

Koszty Uzyskania Przychodu (KUP) – Co to jest?

Koszty uzyskania przychodu to wydatki poniesione przez podatnika w celu osiągnięcia przychodów, ich zabezpieczenia lub zachowania źródła przychodów. W przypadku umowy o pracę są to zryczałtowane kwoty, które można odliczyć od dochodu, zmniejszając tym samym podstawę opodatkowania.

Standardowe KUP vs. Podwyższone KUP

Prawo podatkowe przewiduje dwie podstawowe stawki KUP dla pracowników:

1. Standardowe KUP (dla osób mieszkających w tej samej miejscowości co miejsce pracy): Wynoszą 250 zł miesięcznie, a rocznie nie więcej niż 3000 zł (w przypadku jednego stosunku pracy) lub 4500 zł (w przypadku kilku stosunków pracy).
2. Podwyższone KUP (dla osób dojeżdżających z innej miejscowości): Wynoszą 300 zł miesięcznie, a rocznie nie więcej niż 3600 zł (w przypadku jednego stosunku pracy) lub 5400 zł (w przypadku kilku stosunków pracy).

Kto może skorzystać z podwyższonych KUP? Pracownik, którego miejsce stałego lub czasowego zamieszkania znajduje się poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy, i który nie otrzymuje zwrotu kosztów dojazdu od pracodawcy (z wyjątkiem diet i innych należności za podróże służbowe).

Kluczowa zasada: Pracownik nie może jednocześnie korzystać z podwyższonych KUP i otrzymywać od pracodawcy zwrotu kosztów dojazdu, który jest zwolniony z opodatkowania. Jeśli pracodawca zwraca koszty dojazdu, a zwrot ten jest opodatkowany i ozusowany (co jest regułą), to pracownik wciąż może skorzystać z podwyższonych KUP. Najprościej: jeśli pracodawca Ci *nie* zwraca kosztów dojazdu LUB zwraca je w formie, która jest opodatkowana, to możesz skorzystać z podwyższonych KUP.

Jak uwzględnić podwyższone KUP w PIT-37?

Aby skorzystać z podwyższonych KUP:

1. Oświadczenie dla pracodawcy: Zazwyczaj już na początku zatrudnienia, lub w przypadku zmiany miejsca zamieszkania, pracownik składa pracodawcy pisemne oświadczenie, że jego miejsce zamieszkania znajduje się poza miejscowością, w której położony jest zakład pracy. Na podstawie tego oświadczenia pracodawca (płatnik) może stosować podwyższone KUP już w trakcie roku, obliczając zaliczki na podatek.
2. Roczne zeznanie PIT-37: Jeśli pracodawca nie zastosował podwyższonych KUP w trakcie roku (np. nie złożyłeś oświadczenia), możesz to zrobić samodzielnie w rocznym zeznaniu podatkowym PIT-37. Odpowiednie kwoty wpisuje się w sekcji D (dla przychodów ze stosunku pracy) w wierszu „Koszty uzyskania przychodów z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy…”. Należy pamiętać, aby wybrać odpowiednią kwotę roczną (3600 zł lub 5400 zł).

Przykład praktyczny:
Pani Anna dojeżdża do pracy w Krakowie z Sandomierza. Jej miesięczne wynagrodzenie brutto to 6000 PLN.
Gdyby nie dojeżdżała z innej miejscowości, jej miesięczne KUP wynosiłyby 250 PLN.
Ponieważ dojeżdża z innej miejscowości, a pracodawca nie zwraca jej kosztów dojazdu, może zastosować KUP w wysokości 300 PLN miesięcznie (3600 PLN rocznie).
Dzięki temu, w skali roku, podstawa opodatkowania Pani Anny będzie niższa o 600 PLN (3600 PLN – 3000 PLN = 600 PLN) niż gdyby mieszkała w Krakowie. Przy stawce podatku 12%, oznacza to oszczędność 72 PLN rocznie. Choć kwota wydaje się niewielka, jest to realna ulga i należy o niej pamiętać.

Dokumentacja i Formalności: Klucz do Skutecznego Rozliczenia

Niezależnie od formy zwrotu kosztów dojazdu czy korzystania z podwyższonych KUP, odpowiednia dokumentacja i przestrzeganie formalności są absolutnie kluczowe.

1. Oświadczenie Pracownika o Miejscu Zamieszkania

To podstawowy dokument, który uprawnia pracodawcę do stosowania podwyższonych KUP i jest często wymagany również w przypadku wewnętrznych regulaminów dotyczących zwrotu kosztów dojazdu.

* Co powinno zawierać: Pełne dane pracownika, aktualny adres zamieszkania, miejscowość, z której pracownik dojeżdża do pracy, oświadczenie o tym, że miejsce zamieszkania jest poza miejscowością, w której znajduje się zakład pracy. Często zawiera też oświadczenie, że pracownik nie otrzymuje zwrotu kosztów dojazdu (lub otrzymuje go w formie opodatkowanej).
* Kiedy złożyć: Najlepiej na początku zatrudnienia lub niezwłocznie po zmianie miejsca zamieszkania.

2. Dokumentacja Rzeczywistych Wydatków (dla refundacji)

Jeśli firma zdecydowała się na refundację faktycznie poniesionych kosztów (np. biletów, kilometrówki), pracownik ma obowiązek skrupulatnie gromadzić i przedstawiać dowody poniesionych wydatków.

* Bilety: Oryginały biletów na komunikację publiczną (miesięczne, jednorazowe, kolejowe, autobusowe). Warto pamiętać, że bilety elektroniczne również muszą być weryfikowalne.
* Paragony/Faktury: Za paliwo (w przypadku kilometrówki lub ryczałtu paliwowego), za przejazdy autostradami itp.
* Ewidencja przebiegu pojazdu (Kilometrówka): W przypadku korzystania z własnego samochodu. Powinna zawierać datę, cel podróży, trasę (od-do), liczbę przejechanych kilometrów, stan licznika początkowy i końcowy.
* Terminy: Firma zazwyczaj określa terminy, do których dokumenty muszą być dostarczone do działu kadr lub księgowości (np. do 5. dnia miesiąca za poprzedni miesiąc).

3. Zaświadczenie o Zatrudnieniu

Chociaż rzadziej wymagane bezpośrednio do zwrotu kosztów, może być potrzebne w specyficznych sytuacjach, np. w przypadku ubiegania się o zwrot z Funduszu Pracy lub w innych procedurach zewnętrznych. Jest to oficjalny dokument od pracodawcy potwierdzający fakt zatrudnienia, jego charakter i okres.

Wewnętrzne Procedury Firmy

Każda firma, która oferuje zwrot kosztów dojazdu, powinna mieć jasno określone i spisane procedury. Pracownicy powinni być z nimi zaznajomieni. Procedury te powinny precyzować:

* Kto jest uprawniony do zwrotu?
* W jakiej formie następuje zwrot?
* Jakie dokumenty należy złożyć?
* Kiedy i do kogo należy składać dokumenty?
* Jakie są limity kwotowe lub ilościowe?
* Jak odbywa się rozliczenie podatkowe i składkowe?

Transparentność tych zasad jest kluczowa dla budowania zaufania i unikania nieporozumień.

Korzyści dla Pracodawców i Pracowników: Dlaczego Warto?

Mimo że zwrot kosztów dojazdu do pracy z innej miejscowości nie jest powszechnym obowiązkiem, staje się coraz bardziej popularnym narzędziem w zarządzaniu zasobami ludzkimi. Dzieje się tak, ponieważ przynosi wymierne korzyści obu stronom stosunku pracy.

Korzyści dla Pracowników

1. Zmniejszenie obciążeń finansowych: Jest to najbardziej oczywista korzyść. Dojazdy z innej miejscowości generują znaczne koszty (paliwo, bilety, amortyzacja samochodu), które mogą pochłaniać dużą część wynagrodzenia. Zwrot tych kosztów realnie zwiększa dochód rozporządzalny pracownika.
2. Większa mobilność zawodowa: Finansowe wsparcie w dojazdach zachęca pracowników do podejmowania pracy poza swoją miejscowością zamieszkania. To otwiera dostęp do szerszej gamy ofert pracy i pozwala na rozwój kariery w firmach, które nie mają oddziałów w pobliżu miejsca zamieszkania.
3. Lepsza motywacja i lojalność: Pracownicy czują się docenieni i widzą, że pracodawca dba o ich komfort. To przekłada się na większe zaangażowanie, lojalność i mniejszą rotację kadr.
4. Poprawa work-life balance (pośrednio): Mniejszy stres związany z kosztami dojazdów może poprawić ogólne samopoczucie pracownika.

Korzyści dla Pracodawców

1. Większy dostęp do talentów: Oferując zwrot kosztów dojazdu, firma może przyciągnąć kandydatów z szerszego regionu, w tym specjalistów z unikalnymi umiejętnościami, którzy nie mies